Adaçayı

Adaçayı, dünya genelinde pek çok mutfakta kullanılan başlıca şifalı bitkilerdendir. Ağız sağlığını ve beyin fonksiyonlarını geliştirmeye yardımcı olabilecek antioksidanlar içerir; ayrıca kolesterolü ve kan şekerini düşürmeye de yardımcıdır.

Yaygın adıyla Adaçayı olarak bilinen bu bitki aynı zamanda “bahçe Adaçayı” ve “Salvia officinalis” olarak da adlandırılır. Mercanköşk, biberiye, fesleğen ve kekik gibi diğer şifalı bitkilerle birlikte nane ailesine aittir. (1)

Adaçayı güçlü bir aromaya ve topraksı bir tada sahiptir, bu nedenle genellikle az miktarda kullanılır. Küçük miktarlarda kullanılmasına rağmen, içerdiği çeşitli önemli besinler ve bileşimlerle oldukça zengin ve etkilidir. Havadaki bakterilere karşı doğal bir temizlik maddesi ve pestisit olan Adaçayı ayrıca, spritüal ritüellerde kullanılan doğal tütsüdür. Bu yeşil şifalı bitki; taze, kurutulmuş veya yağ formunda kullanılır ve sağlık için çok sayıda fayda sağlar. İşte Adaçayının 11 maddede özetlenmiş öne çıkan yararları: 

 

İçerdiği Yüksek Besinler Açısından Zengin

Adaçayı sağlıklı dozda vitamin ve mineral içerir. Bir çay kaşığı (0,7 gram) öğütülmüş Adaçayı şunları içerir (2): 
Kalori: 2
Protein: 0,1 gram.
Karbonhidrat: 0,4 gram.
Yağ: 0,1 gram.
K Vitamini: Referans Günlük Alımın (RGA) %10’u 
Demir: RGA’nın %1,1’i.
B6 Vitamini: RGA’nın %1,1’i. 
Kalsiyum: RGA’nın %1’i.
Manganez: RGA’nın %1’i.

Görüldüğü üzere, az miktarda Adaçayı günlük K vitamini ihtiyacınızın %10’unu karşılıyor (2). Adaçayı ayrıca az miktarda magnezyum, çinko, bakır; A, C ve E vitaminlerinin yanı sıra kafeik asit, klorojenik asit, rosmarinik asit, ellagik asit ve rutin (bazı bitkilerin yapraklarından elde edilen kuersetin ve rutinoz) içerir; bunların hepsi de sağlık açısından yararlı etkilere sahiptirler. (3). Adaçayı az miktarda tüketildiği için az miktarda karbonhidrat, kalori, protein ve lif sağlar.

 

Antioksidan Deposu

Antioksidanlar, vücudun savunmasını güçlendirmeye yardım eden ve kronik hastalıklarla bağlantılı, potansiyel olarak zararlı serbest radikalleri etkisiz hale getiren moleküllerdir. (4). Adaçayı 160’ın üzerinde farklı polifenol içerir. Bunlar vücutta antioksidan görevi gören bitki bazlı kimyasal bileşiklerdir (5). İçerdiği klorojenik asit, kafeik asit, rosmarinik asit, ellagik asit ve rutin sayesinde; kanser riskinin azaltılması, beyin fonksiyonunun ve hafızanın iyileştirilmesi de dahil olmak üzere sağlık açısında önemli faydalar sağlar (1, 3).

Yapılan bir araştırmada, günde iki kez birer fincan (240 ml) Adaçayı tüketmenin antioksidan savunmayı önemli ölçüde artırdığı, aynı zamanda hem toplam kolesterolü hem de LDL kolesterolü (kötü kolesterol) düşürdüğü, HDL kolesterolü (iyi kolesterol) ise artırdığı tespit edilmiştir. (6.).

 

Ağız Sağlığı İçin Destekleyicidir

Adaçayı, diş plağına neden olan mikropları nötralize edebilen antimikrobiyal etkilere sahiptir. Bir çalışmada, Adaçayı bazlı bir gargaranın, diş çürüklerine neden olmasıyla ünlü Streptococcus mutans bakterilerini etkili bir şekilde öldürdüğü gösterilmiştir (7, 8). Bir deney çalışmasında, Adaçayı bazlı bir uçucu yağın, çürüklere de neden olabilen mantar türü Candida albicans’ı öldürdüğü ve yayılmasını durdurduğu gösterilmiştir (9, 10). Bir incelemede Adaçayının boğaz enfeksiyonlarını, diş apselerini, enfekte diş etlerini ve ağız ülserlerini tedavi edebileceği belirtilmiştir. Bununla birlikte, kapsamlı önerilerde bulunmak için insanlar üzerinde daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır (11).

 

Menopoz Semptomlarını Hafifletebilir

Menopoz sırasında vücut östrojen hormonunda doğal bir düşüş yaşar. Bu durum, çok çeşitli rahatsız edici semptomlara neden olabilir.  Semptomlar arasında sıcak basmaları, aşırı terleme, vajinal kuruluk ve sinirlilik hali yer alır. Adaçayı, geleneksel olarak menopoz semptomlarını azaltmak için kullanılagelmiştir (12). Adaçayında bulunan bileşiklerin östrojen benzeri özelliklere sahip olduğuna ve beyninizdeki belirli reseptörlere bağlanarak hafızayı geliştirmeye, sıcak basması ve aşırı terlemeyi tedavi etmeye yardımcı olduğuna inanılmaktadır (13). Bir çalışmada, günlük Adaçayı takviyesi kullanımının, sekiz hafta boyunca sıcak basmalarının sayısını ve yoğunluğunu önemli ölçüde azalttığı görülmüştür (14).

 

Kan Şekeri Seviyelerini Düşürebilir

Adaçayı yaprakları geleneksel olarak diyabete karşı bir çare olarak kullanılmıştır. İnsanlar ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar, Adaçayının kan şekeri seviyelerini düşürmeye yardımcı olabileceğini göstermektedir. Bir çalışmada, Adaçayı özü, belirli bir reseptörü aktive ederek tip 1 diyabetli laboratuvar farelerinde glikoz seviyelerini düşürmüştür. Bu reseptör aktive edildiğinde, kandaki fazla serbest yağ asitlerinin temizlenmesine yardımcı olabilir ve bu da insülin duyarlılığını artırır (15, 16). 

Tip 2 diyabetli fareler üzerinde yapılan bir başka araştırmada, Adaçayının, aynı hastalığa sahip kişilerde kan şekerini yönetmek için reçete edilen bir ilaç olan metformin gibi etki ettiği bulunmuştur (17).  Adaçayı yaprağı ekstraktının insanlarda kan şekerini düşürdüğü ve başka bir anti-diyabet ilacı olan rosiglitazon ile benzer bir etkiyle insülin duyarlılığını iyileştirdiği gösterilmiştir (18).

 

Hafızayı ve Beyin Sağlığını Destekleyebilir

Adaçayı, beyni ve hafızayı çeşitli şekillerde desteklemeye yardımcı olabilir. Birincisi, beynin savunma sistemini desteklediği belirtilen ve antioksidan olarak işlev görebilen bileşiklerle yüklüdür (19, 20).  Ayrıca, hafızada rolü olan kimyasal haberci asetilkolinin (ACH) parçalanmasını da durdurduğu görülmektedir. ACH seviyeleri Alzheimer hastalığında düşüyor gibi görünmektedir (21, 22).  Bir çalışmada, hafif ila orta derecede Alzheimer hastalığı olan 39 katılımcı, dört ay boyunca günde 60 damla (2 ml) Adaçayı özü takviyesi veya plasebo tüketmiştir. Adaçayı ekstresi alanlar, hafıza, problem çözme, akıl yürütme ve diğer bilişsel yetenekleri ölçen testlerde daha iyi performans göstermiştir (21).

Sağlıklı yetişkinlerde, Adaçayının düşük dozlarda hafızayı geliştirdiği gösterilmiştir. Daha yüksek dozlar ayrıca ruh halini yükseltmiş, uyanıklığı, sakinliği ve hoşnutluğu artırmıştır (23). Hem genç hem de yaşlı yetişkinlerde Adaçayının hafızayı ve beyin fonksiyonlarını iyileştirdiği görülmektedir (24, 25).

 

‘Kötü’ LDL Kolesterolü Düşürebilir

ABD’de her dakika birden fazla kişi kalp hastalığından ölüyor (26).Yüksek “kötü” LDL kolesterol, her üç Amerikalıdan birini etkileyen önemli bir kalp hastalığı risk faktörüdür (27). Adaçayı, atardamarlarınızda birikebilen ve potansiyel olarak hasara neden olabilen “kötü” LDL kolesterolü düşürmeye yardımcı olabilir. Bir çalışmada, günde iki kez Adaçayı çayı tüketmenin “kötü” LDL kolesterolü ve toplam kan kolesterolünü düşürdüğü görülürken, sadece iki hafta sonra “iyi” HDL kolesterolünü de yükselttiği görülmüştür (6). İnsanlar üzerinde yapılan diğer bazı çalışmalar, Adaçayı ekstresi ile benzer bir etki göstermektedir (28, 29, 30).

 

Bazı Kanser Türlerine Karşı Koruma Sağlayabilir

Kanser, hücrelerin anormal şekilde büyüdüğü önde gelen bir ölüm nedenidir. İlginç bir şekilde, hayvan ve test tüpü çalışmaları, Adaçayının ağız, kolon, karaciğer, serviks, meme, cilt ve böbrek dahil olmak üzere belirli kanser türleriyle savaşabileceğini göstermektedir (31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40). Bu çalışmalarda, Adaçayı özleri sadece kanser hücrelerinin büyümesini baskılamakla kalmaz, aynı zamanda hücre ölümünü de uyarır. Bu araştırmalar cesaret verici olsa da Adaçayının insanlarda kanserle mücadelede etkili olup olmadığını belirlemek için insanlar üzerinde çalışmalara ihtiyaç vardır. 

 

Diğer Potansiyel Sağlık Yararları

Adaçayı ve bileşikleri, diğer birçok sağlık yararı ile bağlantılıdır. Ancak, bu faydalar kapsamlı bir şekilde araştırılmamıştır.

İshali hafifletebilir: Taze Adaçayı ishal için geleneksel bir ilaçtır. Laboratuvar testlerinde ve hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, taze Adaçayının bağırsakları rahatlatarak ishali hafifletebilecek bileşikler içerdiğini bulmuştur (41, 42). 

Kemik sağlığını destekleyebilir: Adaçayının bol miktarda içerdiği K vitamini kemik sağlığına olumlu etki eder. Bu vitaminin eksikliği kemik incelmesi ve kırılmalarla bağlantılıdır (2, 43). 

Cilt yaşlanmasıyla mücadele edebilir: Birkaç laboratuvar çalışması, Adaçayı bileşiklerinin kırışıklıklar gibi yaşlanma belirtileriyle savaşmaya yardımcı olabileceğini düşündürmektedir (44, 45).