Hayıt Bitkisi

Bilimsel ismi Vitex Agnus-Castus olan Hayıt bitkisi, farklı sağlık sorunlarını tedavi etmek için kullanılan popüler bir bitkisel takviyedir.

Verbenaceae bitki ailesindeki en büyük cinsin ismi olan Vitex, dünya çapında 250 tür içermektedir (1). Vitex Agnus-Castus, tıbbi olarak kullanılan en yaygın Vitex’tir. Hayıt bitkisinin meyvesi ve diğer bazı kısımları çeşitli rahatsızlıkları tedavi etmek için bitkisel bir ilaç olarak kullanılır. Muhtemelen meyvesi Orta Çağ’da erkeklerin libidosunu azaltmak için kullanıldığından ‘Keşiş Biberi’ olarak da bilinen Hayıt bitkisinin bir diğer adı da Chasteberry’dir ve meyvesi, yaklaşık bir karabiber büyüklüğündedir. (2).

Vitex Agnus-Castus ile ilişkili bilimsel olarak da desteklenen kullanım alanlarını aşağıdaki kategorilere ayırabiliriz. 

• Adet bozuklukları
• Kısırlık
• Premenstrüel sendrom PMS 
• Çeşitli kadın üreme sistemi problemleri
• Menopoz belirtileri
• Emzirmeden kaynaklanan sorunlar
• Akne 

Bu şifalı bitki, geleneksel olarak böcek ısırmalarında kullanılıyor ve bazı kanser türlerine karşı koruma sağladığına inanılıyor. Hayıt bitkisi Antik Yunan’dan beri bahsedilen bu alanlarda kullanılmaktadır (2). Türk tıbbında sindirim, antifungal ve anti-anksiyete yardımcısı olarak da kullanılır (3). Tüm bu sağlık iddialarının kesinleşebilmesi için daha fazla bilimsel araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Şimdi gelin Hayıt bitkisinin kullanım alanlarına teker teker bakalım:

 

Kadın Üreme Sistemlerini Etkileyen Koşulları İyileştirir

Vitex Agnus-Castus, özellikle kadınların üreme sistemini iyileştirmesiyle bilinir.

Premenstrüel Sendromun (PMS) Semptomlarını Hafifletir

Vitex Agnus-Castus‘un en popüler ve üstünde en fazla araştırma yapılmış özelliklerinden biri PMS dönemlerinin yaygın semptomlarını azaltma yeteneğidir.

Bu semptomlara örnek vermek gerekirse:

• Kabızlık 
• Sinirlilik hali
• Depresif ruh hali
• Migren
• Meme ağrısı ve hassasiyeti
• Araştırmacılar, Vitex’in prolaktin hormonu seviyesini azalttığını ve böylece östrojen ve progesteron da dahil olmak üzere diğer hormonların yeniden dengelenmesine yardımcı olduğunu, bu durumun da PMS semptomlarını azalttığı düşünüyor (4).
• Yapılan bir araştırmada, PMS’li kadınlara art arda üç adet döngüsü sırasında Vitex Agnus-Castus verildi. Toplamda, Vitex verilenlerin yüzde 93’ü aşağıdakiler de dahil olmak üzere PMS semptomlarında azalma bildirdi:
• Depresyon 
• Endişe 
• Açlık hali
• Gelgelelim bu araştırma bir kontrol grubu içermiyordu ve sonuçları değerlendirirken katılımcılar üstünde plasebo etkisini göz ardı etmemek önemli (5).
• Yapılan diğer küçük ölçekli iki araştırmada ise, PMS’li kadınlar iki gruba ayrıldı; üç adet regl döngüsü boyunca birinci gruba günde 20 mg Vitex Agnus-Castus, ikinci gruba ise plasebo ilacı verildi.
• Vitex Agnus- Casus verilen kadınlarında, plasebo verilenlere kıyasla, iki katı oranında sinirlilik, ruh hali değişimleri, baş ağrıları ve memelerde hassasiyet gibi semptomlarda azalma olduğunu bildirdi (6, 7).
• Vitex Agnus-Castus ayrıca menstrual dönemlerinde yaşanılan periyodik meme ağrısı olan siklik mastaljiyi azaltmaya yardımcı olduğu düşünülmektedir. Araştırmalar, şifalı bitkinin yaygın ilaç tedavisi kadar etkili olabileceğini ve çok daha az yan etkiye sahip olabileceğini düşündürmektedir (8 ,10) 
• Bununla beraber, son zamanlarda yapılan iki incelemede görüldü ki, Vitex’in PMS semptomlarını azaltmada destekleyici etkilerine rağmen işlevinin genişliği sınırlı olabilir (11, 12, 13).

Hayıt bitkisinin etkisini net olarak anlayabilmek için daha geniş çaplı ve iyi tasarlanmış araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

 

Menopoz Semptomlarını Azaltabilir

Vitex Agnus-Castus’un hormon dengeleyici etkileri menopoz semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. 

• Yapılan bir çalışmada, menopozdaki 23 kadına Vitex yağları verildi. Kadınlar, daha iyi ruh hali ve uyku da dahil olmak üzere menopoz semptomlarının iyileştiğini bildirdi. Hatta bazı kadınların yeniden regl olduğu görüldü (14).
• Takip çalışmasında ise, menopoz öncesi ve sonrası 52 ek kadına Vitex krem verildi. Çalışmaya katılan kadınların % 33’ünde olumlu anlamda büyük değişiklikler yaşandı. Kadınların %36’sı gece terlemeleri ve sıcak basmaları da dahil olmak üzere semptomlarda orta derecede iyileşmeler bildirdi (14).
• Bununla birlikte, tüm çalışmalarda aynı etki gözlemlenmemiştir. Yakın tarihli ve daha büyük bir çift kör, randomize, kontrollü çalışma – araştırmada altın standart – kadınlara plasebo ilacı veya vitex ve St. John’s Wort  kombinasyonu içeren günlük bir tablet verdi.
• 16 hafta sonra görüldü ki, Vitex takviyesi, sıcak basmaları, depresyon veya diğer menopoz semptomlarını azaltmada plasebo ilacından daha etkili değildi (15).
• Faydaları bildiren birçok çalışmada, kadınlara Vitex Agnus-Castus’u diğer bitkilerle karıştıran takviyeler sağlandığını unutmamak gerekli. Bu nedenle, Vitex’in etkilerini tek başına izole etmek zordur (16).

 

Doğurganlığı Artırabilir

Vitex, prolaktin seviyeleri üzerindeki olası etkisi nedeniyle doğurganlığını artırabilir (17). Bu, özellikle luteal faz defekti olan veya adet döngüsünün ikinci yarısı kısalma yaşayan kadınlarda geçerli olabilir. Bu bozukluk anormal derecede yüksek prolaktin seviyeleri ile bağlantılıdır ve kadınların hamile kalmasını zorlaştırır.

• Bir çalışmada, anormal derecede yüksek prolaktin düzeyleri olan 40 kadına, 40 mg Vitex Agnus-Castus veya farmasötik bir ilaç verildi. Vitex, prolaktin seviyelerini düşürmede ilaç kadar etkiliydi (18).
• Luteal faz defekti olan 52 kadında yapılan başka bir çalışmada, 20 mg Vitex kullanımı daha düşük prolaktin seviyeleri ve uzun menstrüel fazlar ile sonuçlanırken, plasebo verilen katılımcılar hiçbir fayda görmedi (19).
• Başka bir araştırmada ise, son 6-36 ay içinde hamile kalmaya çalışan ve başarısız olan 93 kadın Vitex Agnus-Castus grubu ve plasebo grubu olarak ikiye ayrıldı. Her iki gruba kendi takviyesi verildi.
• Üç ay sonra, Vitex grubundaki kadınların hormon dengesinde iyileşme gözlemlendi ve bu kadınların yüzde 26’sı hamile kaldı. Buna karşılık, plasebo grubundakilerin sadece yüzde 10’u hamile kalabildi (20).
• Söz konusu araştırmada Vitex takviyesinin başka bileşenler de ihtiva ettiğini unutmamak gerekli. Bu bileşenler, sadece Vitex’in etkisinin anlaşılmasını zorlaştırmış olabilir.
• Düzensiz regl dönemleri kadınları hamilelik planlamasında zorlayabilir. Üç ek çalışma, Vitex’in düzensiz dönemleri olan kadınlarda adet döngülerini iyileştirmede plasebo etkili takviyelerden daha etkili olduğunu bildirmektedir (21, 22, 19).

 

Böcek Isırıklarını Önlemeye Yardımcı Olur

Vitex, çeşitli böcekleri uzak tutmaya yardımcı olabilir.

• Yapılan bir çalışmada, Vitex tohumlarından yapılan bir ekstrakt, sivrisineklerin, sineklerin, kenelerin ve pirelerin yaklaşık altı saat boyunca uzak tutulmasına yardımcı oldu (24).
• Başka bir çalışma ise, Vitex ve diğer bitki özlerini içeren bir spreyin en az yedi saat boyunca saç bitlerine karşı koruduğunu ortaya koydu (25).
• Araştırmalar ayrıca Vitex’in bit larvalarını öldürebileceğini ve yetişkin bitlerin üremesini engelleyebileceğini göstermektedir (25, 26).

 

Diğer Olası Faydaları

Vitex’in diğer kullanım alanlarından bazılarını aşağıda görebilirsiniz:

• Baş ağrılarını azaltması: Yapılan bir araştırmada, üç ay boyunca her gün Vitex verilen migrene yatkın kadınlar, adet döngüleri sırasında yaşadıkları baş ağrısın %66 oranında azaldığını söyledi (28). Bununla birlikte, araştırma bir kontrol grubu içermiyordu, bu da Vitex’in regl dönemlerinde tetiklenen migren atakları üstündeki etkisini net olarak görülmesini zorlaştırıyor.
• Antibakteriyel ve antifungal etkiler: Test tüpü çalışmaları, Vitex’ten yapılan uçucu yağların  Staphylococcus ve Salmonellabacteria dahil olmak üzere zararlı mantar ve bakterilerle savaşabileceğini göstermektedir.  (29, 30). 

Önemli Not: Esansiyel yağların tüketilmemesi gerektiğini ve Vitex takviyelerinin enfeksiyon riskini azaltma ihtimalinin düşük olduğunu unutmayın.

• Azaltılmış inflamasyon: Test tüpü ve hayvan çalışmaları, Vitex’teki bileşiklerin anti-inflamatuar özelliklere sahip olabileceğini düşündürmektedir. Bununla birlikte, etkileri aspirinden daha güçlü değildir (31, 32).
• Kemik onarımı: Yapılan bir çalışmada, Vitex ve magnezyum kombinasyonu verilen kemik kırığı olan kadınlarda, plasebo verilenlere kıyasla kemik onarımı belirteçlerinde hafif bir artış görülmüştür (35).
• Epilepsi önleme: Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, Vitex’in epileptik nöbet olasılığını azaltabileceğini düşündürmektedir (36, 37).