Atkuyruğu Bitkisi

Atkuyruğu, Yunan ve Roma İmparatorlukları zamanından beri bitkisel bir ilaç olarak kullanılan popüler bir eğrelti otudur (1, 2). Atkuyruğu bitkisinin birçok tıbbi özelliğe sahip olduğuna inanılmaktadır. Geleneksel tedavi yöntemlerinde yaraları iyileştirmek, cilt, saç ve kemik sağlığını desteklemek için kullanıldığı gibi, pek çok diğer rahatsızlıklarda da kullanılmaktadır (1, 3).

Atkuyruğu bitkisinin geleneksel tedavi yöntemlerinde kullanım alanının genişliğine rağmen, etkisini bilimsel olarak kanıtlayabilmek için insanlar üzerinde yapılan yeterli araştırma azdır. Bu makale, Atkuyruğu bitkisinin faydaları, kullanım alanları ve olası yan etkileri üzerinedir.

Atkuyruğu Bitkisi Nedir?

Tarla veya yaygın ismiyle Atkuyruğu (Equisetum arvense), Equisetaceae cinsine ait çok yıllık bir eğrelti otudur (3, 4).
Kuzey Avrupa ile Kuzey ve Orta Amerika’nın yanı sıra ılıman iklime sahip diğer nemli yerlerde yabani olarak yetişir. İlkbahardan sonbahara kadar büyüyen uzun, yeşil, yoğun dallı bir gövdeye sahiptir (1, 4).
Bitki, sağlığı geliştirici birçok etki sağlayan çok sayıda faydalı bileşik içerir. Bunlar arasında antioksidanlar ve silika öne çıkmaktadır (1, 4).
Antioksidanlar, vücudunuzu hücre hasarına neden olabilecek serbest radikallerin etkilerinden koruyan moleküllerdir. Silika, silikon ve oksijenden oluşan bir bileşiktir ve bu bileşenler sayesinde Atkuyruğunun cilt, tırnaklar, saç ve kemikler için faydalı olduğuna inanılmaktadır (3, 4).
Atkuyruğu bitkisi çoğunlukla, kurutulmuş bitkinin sıcak suda demlenmesiyle yapılan çay şeklinde tüketilir. Kapsül ve tentür formunda da mevcuttur.

Atkuyruğunun Olası Faydaları

Atkuyruğu bitkisi binlerce yıldır tedavi amaçlı kullanılmaktadır ve sınırlı sayıda olsa da yapılan bilimsel çalışmalardan edinilen kanıtlar, geleneksel olarak bilinen faydalarını desteklemektedir. Atkuyruğunun faydalarından bahsetmek gerekirse:

Kemik Sağlığını Destekleyebilir

Araştırmalar Atkuyruğunun kemik iyileşmesine yardımcı olabileceğini göstermektedir. Kemik metabolizması yoluyla, osteoklast ve osteoblast adı verilen kemik hücreleri, kırılgan kemiklere neden olabilecek dengesizlikleri önlemek için kemikleri sürekli olarak yeniden şekillendirir. Osteoblastlar kemik sentezini gerçekleştirirken, osteoklastlar rezorpsiyon yoluyla kemiği parçalar.

Laboratuvar çalışmaları Atkuyruğunun osteoklastları inhibe edebileceğini ve osteoblastları uyarabileceğini göstermektedir. Bu, kırılgan kemiklerle sonuçlanan aşırı aktif osteoklastlarla karakterize osteoporoz gibi kemik hastalıkları için yararlı olduğunu düşündürmektedir (1, 5).
Laboratuvar fareleri üstünde yapılan bir çalışmada, vücut ağırlığının her bir kilosu (kg başına 120 mg) için günlük 55 mg Atkuyruğu ekstresi dozunun, kontrol grubuna kıyasla kemik yoğunluğunu önemli ölçüde iyileştirdiği göstermiştir (6, 7).
Araştırmacılar, Atkuyruğu bitkisinin kemiği yeniden şekillendirici etkisinin çoğunlukla yüksek silika içeriğinden kaynaklandığına inanmaktadır. Aslında, kuru ağırlığının %25’ine kadarı silikadır. Başka hiçbir bitki bu mineralin bu kadar yüksek konsantrasyonuna sahip değildir (1, 5).
Kemiklerde de bulunan silika, kolajen sentezini artırarak ve kalsiyumun emilimini ve kullanımını iyileştirerek kemik ve kıkırdak dokusunun oluşumunu, yoğunluğunu ve kıvamını geliştirir (6, 7).

Doğal Bir Diüretik Görevi Görür

Diüretikler, vücudunuzun idrar atılımını artıran maddelerdir.

Atkuyruğunun diüretik etkisi, bu eğrelti otunun geleneksel tıpta en çok aranan özelliklerinden biridir (8, 9).
36 sağlıklı erkek üzerinde yapılan küçük çaplı bir çalışmada, kapsül formunda günlük 900 mg kurutulmuş Atkuyruğu ekstraktının klasik bir idrar söktürücü ilaçtan daha güçlü bir idrar söktürücü etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Bu durum bitkinin yüksek antioksidan ve mineral tuz konsantrasyonlarına bağlanmıştır (9).
Bitki ayrıca idrar kaçırma, sürekli mesanede sıkışma hissetme durumları ve noktüri – gece birden fazla idrar yapmak için uyanmak – için tedavi etme potansiyeli göstermiştir (10).
2021 yılında yapılan bir araştırma, Atkuyruğunun üretrit ve böbrek taşları da dahil olmak üzere böbrek rahatsızlıkları için tedavi potansiyeli olabileceğini ortaya koymuştur (8).

Araştırmalar sonucu elde edilen bu sonuçlar umut verici olsa da, insanlar üzerinde yapılan mevcut araştırma sayısı sınırlıdır.

Yaraların İyileşmesini ve Tırnak Sağlığını Destekler

Atkuyruğu merheminin topikal uygulamasının yara iyileşmesini desteklediği görülmektedir.

Doğum sırasında epizyotomi (doğumu kolaylaştırmak için yapılan cerrahi bir kesi) geçiren 108 doğum sonrası kadın üzerinde yapılan 10 günlük bir çalışma, %3 Atkuyruğu özü içeren bir merhem sürmenin yara iyileşmesini desteklediğini ve ağrıyı hafifletmeye yardımcı olduğunu göstermiştir (11).
Çalışmada ayrıca yara kızarıklığı, şişlik ve akıntının kontrol grubuna kıyasla önemli ölçüde iyileştiği tespit edilmiştir. Bilim insanları bu olumlu etkileri bitkinin silika içeriğine bağladılar.
Laboratuvar fareleri üzerinde yapılan bazı çalışmalarda, %5 ve %10 Atkuyruğu özü içeren merhemlerle tedavi edilenler, kontrol gruplarına kıyasla %95-99’luk bir yara kapanma oranının yanı sıra daha fazla cilt yenilenmesi göstermiştir (12, 13).
Atkuyruğu özü, bir tür cilt rahatsızlığı olan ve tırnak deformasyonu olarak kendini gösteren tırnak sedef hastalığını gidermek için tırnak cilası olarak da kullanılabilir. Yapılan bir çalışmada, Atkuyruğu özü ve diğer tırnak sertleştirici maddelerin karışımından oluşan tırnak cilası kullanmanın tırnak sedefi belirtilerini azalttığı görülmüştür (14, 15).

Atkuyruğu bitkisinin yara iyileştirme özelliği ve tırnak sağlığı üzerindeki etkisini net olarak anlayabilmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Saç Sağlığını Destekler

Araştırmalar, Atkuyruğu bitkisinin muhtemelen silikon ve antioksidan içeriği sayesinde saç sağlığı için de faydalı olduğunu göstermektedir.

Özellikle, antioksidanlar mikro-enflamasyonu ve serbest radikallerin neden olduğu saç liflerinin yaşlanmasını azaltmaya yardımcı olur. Ayrıca, Atkuyruğu bitkisini saçta kullanmak saç liflerinde daha yüksek silikon içeriği sayesinde daha az saç dökülmesi sağlar. Bunların yanı sıra saçlar daha fazla parlaklık kazanır (16, 17, 18). Örneğin, saç incelmesi ve güçsüzleşmesi yaşayan kadınlarda yapılan 3 aylık bir çalışmada, kurutulmuş Atkuyruğu ve diğer bileşenleri içeren günde iki kapsül alanların saçları söz konusu takviyeyi akmayan kontrol grubundaki kadınlara kıyasla daha hızlı uzamış ve güçlenmiştir (19).
Atkuyruğu bitkisinde bulunan silika türevi farklı karışımların etkilerini inceleyen diğer çalışmalarda da benzer sonuçlar bulunmuştur (20, 21).

Bu olumlu sonuçlara rağmen, araştırmalar saç sağlığının iyileştirilmesini destekleyen birden fazla bileşiğin karışımına odaklanmaktadır. Sadece Atkuyruğu bitkisini kullanılarak yapılan araştırmalar hala sınırlıdır.

Diğer Faydaları

Atkuyruğu bitkisinin diğer faydalarından bahsetmemiz gerekirse:

Anti-enflamatuar aktivite: Test tüpü çalışmaları, Atkuyruğu özütünün, iltihaplı bağışıklık hastalıklarında yer alan ana savunma hücresi türü olan lenfositleri engelleyebileceğini göstermektedir (4, 22, 23)
Antimikrobiyal aktivite: Atkuyruğu esansiyel yağı, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Aspergillus niger ve Candida albicans dahil olmak üzere bakteri ve mantarlara karşı güçlü aktiviteye sahip olduğuna inanılır (4, 24).
Antioksidan aktivite: Araştırmalar, Atkuyruğu bitkisinin hücresel zarlara oksidatif hasarı engelleyen bir grup güçlü antioksidan olan fenolik bileşikler açısından zengin olduğunu göstermektedir (4, 25, 26).
Antidiyabetik etkiler: Hayvanlar üzerinde ve test tüplerinde yapılan çalışmalar, Atkuyruğu özütünün kan şekeri seviyesini düşürmeye ve hasarlı pankreas dokusunu yenilemeye yardımcı olabileceğini göstermektedir (27, 28).